کلاس استاد ابوالفضل انوشه‌پور " آنچه لازم است معلّمان بدانند"
حاج آقا ابوالفضل انوشه پور، استاد برجسته، در دیداری صمیمانه با معلمان دبستان جاوید، به ایراد سخنرانی با موضوع «آنچه لازم است معلّمان بدانند» پرداختند. ایشان در این نشست، بر اهمیت توانایی معلم در طرح سؤالات مؤثر تأکید کرده و به تشریح سطوح مختلف پرسشگری و کاربرد هر یک در موقعیت‌های آموزشی پرداختند.
استاد ابوالفضل انوشه پور سخنرانی خود را با تأکید بر این نکته آغاز کردند که یک معلم باید یک سؤال کننده آزموده باشد. وی با اشاره به هدف طبقه‌بندی پرسش‌ها، بیان داشتند که این طبقه‌بندی به معلم کمک می‌کند تا انواع پرسش‌ها را در موقعیت مناسب تشخیص داده و به کار گیرد.
ایشان شش سطح پرسش را به ترتیب شامل بازگویی، درک، کاربرد، تحلیل، ترکیب و ارزشیابی برشمردند. البته، یادآور شدند که گاهی مرز مشخصی بین این سطوح وجود ندارد و ارتباط این سطوح مانند ارتباط رنگ‌ها در یک طیف نوری است. همچنین ممکن است یک سؤال دارای قسمت‌هایی باشد که دو یا سه سطح را در بر گیرد. هدف اصلی طبقه‌بندی پرسش‌ها، آگاهی از آن‌ها برای استفاده از سؤالات متفاوت در موقعیت‌های مورد نظر است.
سطوح پرسشگری:
- سطح اول: بازگویی در این سطح، از دانش‌آموزان خواسته می‌شود اطلاعاتی را که قبلاً به آن‌ها عرضه شده است، بازشناسی یا بازگو کنند. در این سطح، تغییر شکل و زبان اطلاعات مطرح نیست و دانش‌آموز تنها باید حقایق، تعاریف و مشاهدات قبلی را به خاطر بیاورد. پرسش‌های این سطح تنها یک پاسخ صحیح دارند. با وجود اینکه نمی‌توان به طور کلی به خاطر سپردن اطلاعات را بی‌اهمیت شمرد و معلم بدون آن نمی‌تواند پرسش‌هایی در سطوح بالاتر مطرح کند، اما توجه بیش از اندازه به این سطح باعث پر کردن ذهن شاگرد از اطلاعات برای مدتی محدود می‌شود و اشکالاتی مهمی از جمله فراموشی سریع مطالب و ارزیابی سطحی درک مطلب را به همراه دارد. کلمات کلیدی این سطح شامل "نام ببرید"، "تعریف کنید"، "چه کسی؟"، "چه چیزی؟"، "کجا؟"، "چه زمانی؟" هستند. به عنوان مثال: "چه کسی واکسن آبله را کشف کرد؟" و "سومین پادشاه سلسله صفوی چه کسی بود؟".
- سطح دوم: درک در این سطح، از دانش‌آموز خواسته می‌شود مفاهیم را آن‌طور که خودش فهمیده، با کلمات خود بیان کند. این کار در حقیقت نوعی ترجمه مفاهیم از یک فرم به فرم دیگر در همان زبان است. عباراتی مانند "مقایسه کنید"، "توصیف کنید"، "بازنویسی کنید"، "به زبان خود بیان کنید" و "معنی کنید" در این پرسش‌ها استفاده می‌شوند. نمونه سؤال: "شعر زیر را به زبان ساده معنی کنید".
- سطح سوم: کاربرد در این سطح، دانش‌آموز باید اطلاعات و مفاهیم کسب شده را در حل یک مشکل یا مسئله به کار گیرد. عباراتی نظیر "به کار ببرید"، "استفاده کنید"، "حل کنید"، "به دست آورید"، "مثال بزنید" و "انتخاب کنید" در این پرسش‌ها متداول هستند. برای مثال: "با استفاده از قوانین یا فرمول‌هایی که آموخته‌اید مسائل زیر را حل کنید".
- سطح چهارم: تحلیل در این سطح، دانش‌آموزان وادار می‌شوند که عمیقاً فکر کنند. دانش‌آموزان در پرسش‌های تحلیلی با سه نوع جریان فکری درگیر می‌شوند: شناسایی انگیزه‌ها، دلایل یا علل یک رویداد؛ رسیدن به نتیجه‌گیری، استنباط یا تعمیم با توجه به اطلاعات و تجزیه و تحلیل آن‌ها؛ و تجزیه و تحلیل یک نتیجه‌گیری، استنباط یا تعمیم به منظور پذیرفتن یا رد آن. کلمات کلیدی در این سطح شامل "انگیزه یا علل را شناسایی کنید"، "نتیجه‌گیری کنید"، "تجزیه و تحلیل کنید"، "چرا؟"، "چگونه؟"، "به چه دلیل؟" و "کشف کنید" هستند. به عنوان مثال: "با مطالعه ی یکی از حکایت های گلستان سعدی، نظر خود را درباره ی آن ارائه دهید".
- سطح پنجم: ترکیب سؤالات ترکیبی دانش‌آموزان را به تفکر خلاق و بکر تشویق می‌کنند. در این سطح، افراد می‌توانند به اندازه توانایی و استعداد خود در زمینه‌های مورد علاقه خویش ابداع کنند، به شرطی که طرز فکرشان در جهت خلاقیت پرورش یابد. برای پرورش چنین مهارت ذهنی، استفاده از پرسش‌های ترکیبی که از دانش‌آموزان افکار بکر و ابداعی طلب می‌کند، مؤثر است. در این پرسش‌ها، دانش‌آموزان نیاز دارند که اثر یا عقیده‌ای بکر عرضه کنند، پیش‌بینی کنند و برای مسائل راه‌حل ارائه دهند. عباراتی مانند "پیش‌بینی کنید"، "بسازید"، "طراحی کنید"، "راه حل پیشنهاد کنید" و "چگونه می‌توانیم بهبود ببخشیم" در این سطح کاربرد دارند. به عنوان مثال: "برای مشکل ترافیک تهران چه راه حلی دارید؟".
- سطح ششم: ارزشیابی در این سطح، از دانش‌آموز خواسته می‌شود که اهمیت یک عقیده را بسنجد، راه‌حل یک مسئله را ارزیابی کند یا قضاوت خود را درباره موضوعی ارائه دهد. کلمات مورد استفاده در این پرسش‌ها عبارتند از: "قضاوت کنید"، "تصمیم بگیرید"، "عقیده شما چیست؟" و "به نظر شما کدام بهتر است؟". برای مثال: "به نظر شما کدام یک از کتاب‌هایی که در سال گذشته منتشر شده به عنوان بهترین کتاب سال انتخاب می‌شود؟".
حاج آقا انوشه پور در ادامه به اهمیت «پرسش‌های پیگیر» اشاره کردند که توسط معلم بلافاصله پس از اولین پاسخ شاگرد مطرح می‌شوند و هدف آن‌ها راهنمایی شاگرد برای رسیدن به پاسخ مورد نظر است. این تکنیک به تحریک ذهن شاگرد برای تمرکز بیشتر و تفکر عمیق‌تر به منظور ارائه پاسخ‌های پخته‌تر کمک می‌کند و شبیه به روش سقراط است. ایشان همچنین به «تأمل بعد از پرسش» پرداختند و بیان داشتند که در پرسش‌های سطوح پایین (بازگویی، درک و کاربرد) تأمل کمی لازم است، اما در سطوح بالاتر نیاز به تفکر بیشتری است و باید به دانش‌آموز فرصت فکر کردن داد. در صورت مکث دانش‌آموز، آموزگار نباید بلافاصله همان سؤال را از دانش‌آموز دیگری بپرسد.
در پایان سخنرانی، حاج آقا انوشه پور به منظور روشن شدن هر شش سطح پرسشگری، حکایتی از گلستان سعدی را مطرح کردند و برای هر سطح، سؤالی متناسب با آن حکایت را نمونه آوردند:
حکایت:
یکی از ملوک بی‌انصاف، پارسایی را پرسید از عبارت‌ها کدام فاضل‌تر است؟
گفت: تو را خواب نیمروز. تا در آن یک نفس خلق را نیازاری.
ظالمی را خفته دیدم نیمروز / گفتم این فتنه‌ست خوابش بُرده بِه
وآن که خوابش بهتر از بیداری است / آن چنان بد زندگانی، مُرده به
نمونه سؤالات بر اساس سطوح:
- دانش (بازگویی): این شعر از کیست
- درک: معنی این شعر را به زبان ساده بنویسید.
- کاربرد: دو نفر ظالم را نام ببرید.
- تحلیل: چرا خواب ظالم بهتر از بیداری اوست؟
- ترکیب: چگونه می‌توان با ظلم مبارزه کرد؟
- قضاوت و ارزشیابی: سعدی نظرش این است که ظالم خواب باشد بهتر است، نظر شما چیست؟
سخنرانی استاد با استقبال گرم معلمان دبستان جاوید همراه بود و امید است که مطالب ارائه شده در ارتقاء مهارت‌های پرسشگری و در نتیجه کیفیت آموزش تأثیرگذار باشد.
دیدگاه خود را بنویسید